Bài 6. Câu lệnh điều kiện rẽ nhánh

I. Mục tiêu bài học

Sau khi hoàn thành bài học này, bạn sẽ:

• Hiểu được khái niệm và tầm quan trọng của câu lệnh điều kiện trong lập trình C.

• Sử dụng thành thạo các câu lệnh điều kiện if, if-else và switch-case.

• Ứng dụng các câu lệnh điều kiện để xây dựng chương trình có khả năng xử lý nhiều tình huống khác nhau.

• Nhận biết các lưu ý quan trọng khi sử dụng điều kiện, đặc biệt đối với người khiếm thị.

II. Nội dung bài học

1. Khái niệm câu lệnh điều kiện

Trong lập trình, câu lệnh điều kiện cho phép chương trình đưa ra quyết định dựa trên một hoặc nhiều điều kiện cụ thể. Điều này giúp chương trình trở nên linh hoạt và có thể phản hồi theo từng tình huống cụ thể.

Ví dụ: Khi nhập mật khẩu, nếu đúng thì cho phép đăng nhập, nếu sai thì báo lỗi.

2. Câu lệnh if

Câu lệnh if dùng để kiểm tra một điều kiện, nếu điều kiện đúng (true), khối lệnh bên trong sẽ được thực thi.

Cú pháp:

if (điều kiện) {
    // Khối lệnh được thực thi nếu điều kiện đúng
}

Ví dụ:

#include <stdio.h>

int main() {
    int age;
    printf("Nhập tuổi của bạn: ");
    scanf("%d", &age);
    
    if (age >= 18) {
        printf("Bạn đã đủ tuổi trưởng thành.\n");
    }
    return 0;
}

3. Câu lệnh if-else

Câu lệnh if-else mở rộng từ if, cho phép chương trình thực hiện một khối lệnh khác nếu điều kiện không đúng.

Cú pháp:

if (điều kiện) {
    // Thực thi nếu điều kiện đúng
} else {
    // Thực thi nếu điều kiện sai
}

Ví dụ:

#include <stdio.h>

int main() {
    int age;
    printf("Nhập tuổi của bạn: ");
    scanf("%d", &age);
    
    if (age >= 18) {
        printf("Bạn đã đủ tuổi trưởng thành.\n");
    } else {
        printf("Bạn chưa đủ tuổi trưởng thành.\n");
    }
    return 0;
}

4. Câu lệnh if-else if-else

Khi có nhiều điều kiện cần kiểm tra, ta có thể sử dụng if-else if-else.

Cú pháp:

if (điều kiện 1) {
    // Thực thi nếu điều kiện 1 đúng
} else if (điều kiện 2) {
    // Thực thi nếu điều kiện 2 đúng
} else {
    // Thực thi nếu tất cả điều kiện trên đều sai
}

Ví dụ:

#include <stdio.h>

int main() {
    int score;
    printf("Nhập điểm của bạn: ");
    scanf("%d", &score);
    
    if (score >= 85) {
        printf("Xếp loại Giỏi.\n");
    } else if (score >= 70) {
        printf("Xếp loại Khá.\n");
    } else if (score >= 50) {
        printf("Xếp loại Trung bình.\n");
    } else {
        printf("Xếp loại Yếu.\n");
    }
    return 0;
}

5. Câu lệnh switch-case

Câu lệnh switch-case được sử dụng khi cần kiểm tra giá trị của một biến với nhiều trường hợp khác nhau. Nó giúp mã nguồn rõ ràng hơn so với việc sử dụng nhiều if-else if.

Cú pháp:

switch (biến) {
    case giá_trị_1:
        // Lệnh được thực thi nếu biến == giá_trị_1
        break;
    case giá_trị_2:
        // Lệnh được thực thi nếu biến == giá_trị_2
        break;
    ...
    default:
        // Lệnh được thực thi nếu không có trường hợp nào khớp
}

Ví dụ:

#include <stdio.h>

int main() {
    int choice;
    printf("Nhập số từ 1 đến 3: ");
    scanf("%d", &choice);
    
    switch (choice) {
        case 1:
            printf("Bạn đã chọn số 1.\n");
            break;
        case 2:
            printf("Bạn đã chọn số 2.\n");
            break;
        case 3:
            printf("Bạn đã chọn số 3.\n");
            break;
        default:
            printf("Lựa chọn không hợp lệ.\n");
    }
    return 0;
}

6. Lưu ý

• Khi sử dụng if, cần đảm bảo điều kiện có ý nghĩa và tránh sử dụng quá nhiều if lồng nhau.

• switch-case chỉ hoạt động với các giá trị nguyên (int, char), không dùng được với float hoặc double.

• Người khiếm thị nên sử dụng trình đọc màn hình để theo dõi các thông báo đầu ra một cách rõ ràng.

III. Tóm tắt bài học

• Câu lệnh if kiểm tra điều kiện và thực thi mã khi điều kiện đúng.

• if-else mở rộng if, giúp xử lý cả trường hợp điều kiện sai.

• if-else if-else giúp kiểm tra nhiều điều kiện khác nhau.

• switch-case là một cách khác để kiểm tra nhiều giá trị của một biến.

• Cần sử dụng đúng loại câu lệnh điều kiện phù hợp với tình huống cụ thể để tối ưu mã nguồn.

Liên kết với bài học tiếp theo

Trong bài học tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu về vòng lặp trong C, một công cụ mạnh mẽ giúp lập trình viên xử lý các tác vụ lặp đi lặp lại một cách hiệu quả.